QƏLB`lə QEYBƏT ETMƏK

Bil ki, bir müsəlman haqqında pis zənn`də olmaq haramdır. Bu, eynilə söz ilə edilən qeybət kimidir. Bir insanın gözəl olmayan əməllərini söyləməyin kimi, ona qatşı pis zənn bəsləməyin də, haramdır.

Allahu Təalə belə buyurmuşdur:

"..Zənndən çəkinin!" (Hucurat, 12)

 Əbu Hureyra`dan (r.a.) edilən olunan hədisdə, Rasulullah (s.a.s.) belə buyurmuşdur:

"..Zənndən çəkinin. Çünki zənn - sözlərin ən yalan olanıdır.." (Buxari və Muslim)

Bu mənadakı hədislərin sayı olduqca çoxdur. Qəti şəkildə qadağan olunmuş pis zənn - qəlbində başqası haqqındakı hökmü qərarlaşdırmaqdır. Lakin, ürəkdən keçənlər və nəfs quruntuları (qəlbdə) qərarlaşmaz və üzərində davamlı olaraq dayanılmazsa, yada salınmazsa, bütün alimlərin ittifaqı ilə bağışlanmış sayılar. Çünki belə düşüncələrin qəlbə gəlişində, insan ixtiyar sahibi deyildir. Peyğəmbərimizdən (s.a.s.) rəvayət olunan bu hədis də, buna dəlalət edir:

"..Allahu Təalə, Ümmətimin nəfslərindəki düşüncələri ilə əməl etmədikcə, bunu bağışlamışdır.." (Buxari və Muslim)

Alimlər: "Burada nəzərdə tutulan - fikrə gəlsə də, (qəlbdə) kök salmayan, gəlib-keçici olan düşüncələrdir. Bu kimi hallar istər qeybət olsun, istər küfr olsun, yaxud digəri olsun - hökm eynidir. Küfrü mənimsəmək niyyətilə deyil, sadəcə ürəyinə yalnız müvəqqəti olaraq küfr fikirləri düşərsə və sonra dərhal onu (vəsvəsəni) dəf edərsə, insan kafir olmaz və bundan dolayı ona bir günah yazılmaz.." - demişlər..

Səhih olaraq rəvayət olunan hədisdə Səhabələr:

" Ey Allah`ın Rəsulu!.. Aramızdan birinin qəlbinə (küfr vəya buna bənzər hər hansı haram) bir  fikir düşərsə, böyük günah işləmiş sayılırmı?" - deyə soruşdular.

Peyğəmbər (s.a.s.):

" Bu hal, açıq iman ifadəsidir (çünki insanın iradə və istəyi ilə mey­dana gəlmir və mənimsənmir)" - deyə buyurdu. Bu cür rəvayətlər olduqca çoxdur..

Qəlbdən gəlib keçən düşüncələrin bağışlanmasının səbəbi - onlardan çəkinməyin mümkün olma­masıdır. Mümkün olan - bunlar haqda çox düşünməmək və üzərilərin­də davamlı olaraq durmayaraq, yaddan çıxarmağa çalışmaqdır. Bu səbəbdən də, bu pis dü­şüncələr üzərində dayanmaq və qəlbi bunlara bağlayıb qətilik əldə etmək haram edilmişdir. Nə zaman insan qeybət düşüncəsi və yaxud digər günahları (etməyi) xatırlayarsa, o düşüncələrdən üz çevirməklə onları əngəlləmək və əngəl törədən səbəbləri xatırlamaq vacib olar..

İmam Əbu Həmid əl-Ğazzəli (İmam Qazali) "İhyə" adlı məşhur əsərində belə demişdir:

"Pis bir zənn qəlbinə düşdükdə bil ki, bu, Şeytanın sənə verdiyi vəsvəsəsidir. Bu düşüncəni dərhal tərk etməlisən. Çünki Şeytan ən böyük bir fasiqdir. Uca Allah Öz mübarək kitabında belə buyurur:

"..Sizə bir fasiq bir xəbər gətirdiyi zaman (doğruluğunu) araşdırın. Yoxsa bilməyərək Bir qövmə haqsızlıq edərsiniz və etdiyinizə peşman olarsınız.." - bu­yurmuşdur.  (Hucurat, 7)

İblisi təsdiqləmək caiz deyil. Əgər qeybət işində fəsada dəlalət edən bir əlamət varsa və buna müxalifət etmək mümkündürsə, pis zənnə düşmək əsla caiz olmaz. Bir insanın (bir şəxsə qarşı) qəlbində olan münasibətinin, hisslərin dəyişməsi - pis zənn əlamətidir. Beləliklə həmin insandan nifrət edərsən, özünü yuxarı, onu isə, aşağı dərəcədə hesab edərsən, ona olan gözəl münasibətindən tamamilə dönərsən və (onun) xətalarının üzərini örtməyi tərk edərsən. Çünki Şeytan, ən xırda bir xəyal ilə insanların etmiş olduqları xətaları qəlbə yaxınlaşdırar və bunun, sənin anlayış qabiliyyətindən, zəkandan və ağıllı olmandan irəli gəldiyi düşüncəsiylə səni aldadar. Əslində isə insan bu halda (mömin olsa belə) şeytanın aldatması və azdırması səbəbilə danışmış olar. Artıq sadiq bir adam sənə bir kimsə haqqında sənə xəbər versə, onun dediyini nə təsdiq et, nə də inkar. Çünki təsdiq edərək doğruluğuna şahidlik etsən, qeybətdə sən də, iştirak etmiş olarsan. Əgər təsdiq etməsən, xəbər verənin ya­lan danışdığına hökm vermiş sayılarsan. Nə zaman bir müsəlman haqqında ürəyinə pis bir düşüncə gələrsə, ona qarşı ikramı, gözəl münasibəti və onu müdafiə etməyi daha da artır. Çünki, bu hal Şeytanı qəzəbləndirər və onu səndən uzaqlaşdırar. Artıq qardaşın üçün dua etməklə məşğul olarsan deyə, qorxaraq belə bir zənni qəlbinə bir daha əsla salmaz..

Nə zaman bir müsəlmanın qüsurunu görsən, ona gizlicə öyüd-nəsihət ver. Əziz qardaşım, şeytan səni aldadıb onun haqqında qiybət etməyə gətirib çıxarmasın. Ona öyüd verdiyin zaman, -qüsurunu gördüyündən do­layı, sevincli bir hal ilə- öyüd vermə. Əgər sevincli halda nəsihət etsən, həmin insan təkəbbürlənərək öyüddən üz döndərəcək, sən isə, ona yalnız tənə etmiş olacaqsan. Sən yalnız onu günahdan çəkindirmək haqqında düşün. Özün bir qüsur etdiyin zaman necə kədərli olursansa, ona qarşı da hüznlü ol. Sənin nəsihətin olmadan həmin insanın o günahı tərk et­məsi, sənin nəsihətinlə tərk etməsindən sənin üçün daha sevimli olmalıdır. Bu, İxlasa daha yaxındır.."

Bir kimsənin könlünə pis bir zənn düşdüyü zaman onu tərk etməyin vacib olduğunu vurğuladıq. Lakin, bu - Şər'i (Şəriət) məsələlərinə aid deyil. Əgər Şər'i bir zərurət olarsa, insanın nöqsanı haqqında düşünmək və ətrafa bəyan edərək, digər insanların bu xətaları etmələrinin qarşısını almaq caizdir. Aydındır ki, haram olan qiybət kimi, mübah qeybət də vardır. Bir insan haqqında xəbər almaq (məsələn: evlənmək istədiyi qadının qonşularından onun barədə xəbər almaq və s.), hədis elmində şahidlərin, ravilərin (rəvayətçilərin) qüsurlarını açıqlamaq və s. bu kimi qeybətlər, haram olan qeybətdən sayılmır.

Bütün əməllərin səbəbkarı və bağlanğıc nöqtəsi qəlbdir.  Buna görə də, qəlbi xeyirsiz düşüncələrdən təmizləmək - ümumi bir təmizlikdir.  Çünki, düşüncələr, istəklər və məqsədlər ilk öncə qəlbdə başlayır. Əzalarla edilən əməllər - qəlb əməllərinin meyvəsidir. Bu səbəblə də, pis zənn - qəlbin qeybətidir..

__________________________________

Bu yazının tərtibində İmam Nəvəvi`nin  “Dualar və Zikrlər” adlı məşhur kitabından (etdiyim əlavələrlə) geniş şəkildə istifadə etdim.

(Ayxan Məmmədəlioğlu   sentyabr/2011)